Kunstencentrum nOna

Kunstencentrum nOna is een plek waar kunst en verhalen samenkomen. Het centrum geeft ruimte aan kunstenaars die iets willen vertellen, die met hun werk onze verbeelding prikkelen en ons anders naar de wereld laten kijken. In nOna vind je muziek, theater, dans en beeldende kunst die raakt, verrast en aan het denken zet.

Eind jaren ’90 botste die artistieke groei op haar grenzen. De charmante Art-Deco theaterzaal in de Begijnenstraat, waar het allemaal begon, bleek te weinig flexibel voor repetities en nieuwe artistieke vormen. Artiesten hadden nood aan ruimte om te oefenen, te experimenteren en te groeien. In samenwerking met Stad Mechelen besloot nOna daarom de oude, leegstaande drukkerij naast de zaal aan te kopen en om te vormen tot een tijdelijke werkplek. Zo ontstond in 1999 nOva: drie oefenzalen voor artiesten in nood, waar de verbeelding opnieuw alle vrijheid kreeg.

Wat begon als een praktische oplossing groeide uit tot een duurzaam verhaal. In 2016 startte de effectieve renovatie en uitbreiding van nOna, waarmee het kunstencentrum opnieuw ademruimte kreeg. Dit project paste naadloos binnen het stedenbouwkundig beleid van Mechelen om de Begijnenstraat te versterken als cultuur-as tussen de Grote Markt en de Lamot-site.

Oefenzalen nOva

Oefenzalen nOva

De site van nOna ligt verscholen in een bouwblok, doorsneden door een middeleeuwse brandsteeg die de oude en nieuwe delen van de site van elkaar scheidt. De historische morfologie van het gebied, het netwerk van stegen en doorgangen, vormde de inspiratie voor het ontwerp. In plaats van gebouwen te ontwerpen, lag de focus op het creëren van ruimtes die de oorspronkelijke stedelijke structuur weerspiegelen. Zo werd het grote bouwblok opnieuw doorwaadbaar gemaakt, waarbij de middeleeuwse stegen werden hersteld. De oude drukkerijsite werd ontpit en omgevormd tot een nieuw kunstencentrum, waarin binnen- en buitenkamers verwijzen naar de vroegere morfologie van het terrein. Op deze manier werd niet alleen ingespeeld op de grillige vorm van de kavel, maar ook een hedendaagse repliek gegeven op het oorspronkelijke samenspel van tuinmuren, koterijen en stegen.

Middeleeuwse brandsteeg waar ruimtes op aansluiten

Zo ontstonden er drie patio’s als stedelijke kamers rond de nieuwe theaterzaal en het forum, een multifunctionele ruimte met de allure van een overdekte markthal. De inkompatio vormt de schakel tussen de Begijnenstraat en het binnengebied. Het ent zich op de middeleeuwse brandstraatjes en de voorbouw. De grote patio vormt het verlengde van het forum en de langwerpige patio verzorgt de ontsluiting naar de achterliggende artiestenfoyer. De grens tussen binnen en buiten wordt vervaagd door gevelbrede openingen. De buitenpatio’s werden in samenwerking met kunstenaar Nick Ervinck uitgewerkt naar het concept ‘baksteen in beweging’.

Luchtfoto nOna met de drie belichte patio’s

De inkompatio die de verbinding maakt met het binnengebied

De grote patio gezien vanuit het forum

De langwerpige patio naar de artiestenfoyer

Aan de straatzijde werd een nieuwe invulbouw gerealiseerd die een gezicht geeft aan nOna en een poort is naar het achterliggende binnengebied. Het gebouw verbindt de nieuwe site met de oude speelzaal en is opvallend gepositioneerd boven een bestaande steeg, waardoor de historische doorgang behouden blijft en onderdeel wordt van het nieuwe ontwerp. Door de glazen gevelarchitectuur gaat het kunstencentrum de interactie aan met de stad. LED lichtkranten geven de programmatie op de gevel weer, animeren het straatbeeld en nodigen zo voorbijgangers uit.

Voorgevel gezien vanuit de Begijnenstraat

De nieuwe zaal is een multifunctionele betonnen doos geworden, waarbij de gevelbekleding in prefabbetonpanelen werd voorzien van de ingelegde letters N O N A, als evidente verwijzing naar de naam van het kunstencentrum, maar ook als reminiscentie naar het drukkerij-verleden van de site.

In functie van de akoestische eisen werd de theaterzaal opgevat volgens het doos-in-doosprincipe. Daarnaast werd gewerkt met een uitschuifbare tribune, zodat de opstelling flexibel kan worden aangepast aan verschillende producties. Bij het ontwerp van de zaal stond ook de relatie tussen publiek en performance centraal: de volledige ruimte is zo ingericht dat de afstand tussen toeschouwers en artiesten zo klein mogelijk is, waardoor een intense en directe beleving van elke voorstelling ontstaat.

Nieuwe zaal nOna

De wandafwerking in het interieur van nOna verwijst subtiel naar de lambrisering van een 19e-eeuwse stadswoning. Tegelijkertijd is het plafond uitgevoerd in een betonnen wafelstructuur, die een moderne, robuuste toets toevoegt en de architecturale expressie van het gebouw versterkt.

Gedurende het 20-jarige bouwproces werd er op alle niveaus participatie aangegaan. dmvA fungeerde hierbij als katalysator, wat leidde tot duurzame samenwerkingen en een groter sociaal draagvlak. Door duurzame samenwerkingen aan te gaan met de buren, de stad, aannemers, het uitvoerende personeel, vzws en ambachtscholen. De samenwerking met technische scholen te Mechelen zorgede voor een leerproject rond kaleien. Met vzw Onbetaalbaar werd een project gerealiseerd dat nOna een eigenheid geeft en zich ankert op zijn plek. Verschillende sessies met de buren resulteerden in een aangenaam werfgebeuren en vrijwilligershulp. Vzw Onbetaalbaar realiseerde samen met de architect een tijdopname van aanbesteding tot uitvoering. Hierbij werden alle partners in het licht gezet aan de hand van QR-codes die herinneringen aan het proces vertellen. Tevens maakte fotografe Kaat Pype tijdens de werken beelden die ook werden tentoongesteld. Tussen Onbetaalbaar en dmvA werd ook een sociaal tewerkstellingsproject opgestart dat resulteerde in unieke deurtrekkers.

Foto’s van het proces door Kaat Pype

Openbare gebouwen in België worden verplicht om 1 procent van het bouwbudget te voorzien van kunst. dmvA overstijgt dit door de kunst als het gebouw te bekijken. Nieuwe stedelijke plekken worden in de stad gerealiseerd in de stad en creëren een belevenisruimte tussen straat en toneel. Nick Ervinck, die eerder samenwerkte met dmvA, verhief deze intentie tot een vierde dimensie met zijn werk ANONOV.

Op vlak van duurzaamheid werd bij nOna op verschillende niveaus ingezet. Het kunstencentrum is het eerste gebouw in de Benelux dat werd opgetrokken in ‘groen’ (of circulair) beton, en oude printplaten van de vroegere drukkerij werden hergebruikt als afwerking van de sanitaire wanden. Ook de stedelijke morfologie werd hergebruikt: het ontwerp sluit aan bij het bestaande netwerk van stegen en binnenruimtes. Het project draagt bij aan stedelijke duurzaamheid, door in te zetten op verdichting binnen een bestaand stadsblok, en aan sociale duurzaamheid, door een toegankelijke plek te creëren waar kunstenaars en publiek samenkomen. Daarnaast werd er rekening gehouden met economische duurzaamheid, door een flexibele structuur te ontwerpen die de tand des tijds kan doorstaan, en met materiaalduurzaamheid, bijvoorbeeld door deurknoppen te vervaardigen uit gerecycled aluminium. Zo combineert nOna circulair bouwen met een toekomstgerichte visie op stedelijke en sociale context.